Nakon održanog glavnog pretresa u predmetu Tužilac protiv Zlatana Krstića i Destana Shabanaj, pretresno veće Specijalnog odeljenja Osnovnog suda u Prištini/Prishtinë, kojim je predsedavao sudija Musa Konxheli[1], donelo je presudu kojom su Zlatan Krstić i Destan Shabanaj proglašeni krivim za krivično delo ratni zločin protiv civilnog stanovništva. Optuženi Krstić je kažnjen na četrnaest (14) godina i šest (6) meseci, dok je optuženi Shabanaj kažnjen na 7 (sedam) godina zatvora.
Optuženi Zlatan Krstić je oglašen krivim za izvršenje krivičnog dela ratni zločin protiv civilnog stanovništva iz člana 142 KZ SFRJ, kao i zbog povreda međunarodnih normi, teških povreda zajedničkog člana 3(1a i b) Ženevskih konvencija od 12. avgusta 1949. godine, kao i Dodatnih protokola na pomenute Ženevske konvencije iz 1977, zato što je kao uniformisano i naoružano lice, u svojstvu pripadnika policijskih snaga Srbije i u saizvršilaštvu sa drugim pripadnicima ovih snaga, za vreme oružanog sukoba na Kosovu, 26. marta 1999. godine oko 20:00 časova uniformisan i naoružan, učestvovao u direktnom napadu na porodicu Nuhaj iz sela Gornje Nerodimlje/Nerodime e Epërme, opština Uroševac/Ferizaj. Napad je izvršen tako što su pripadnici policijskih oružanih snaga Srbije, uključivši i prvooptuženog Krstića, kritičnog dana ušli u dvorište a zatim u kuću Osman Nuhaj, koja nije učestvovala u sukobu, u kojoj je u tom momentu boravilo devetnaest (19) članova ove porodice, među kojima je bilo dece, žena i muškaraca. Primenom sile i zastrašivanja oružjem, u kojem je učestvovao i optuženi Krstić, ugrozili su lični i telesni intergritet civila, izbacujući ih iz kuće, postrojivši ih u dvorištu, gde su uz pretnju oružjem držani duže vreme, kojima je zatim naređeno da napuste dvorište i krenu prema sela Dramnjak/Dramjak. Optuženi je tereti i da je saučesništvu učestvovao u uzimanja četvorice (4) članova porodice Nuhaj (Osman, Bajram, Agron i Brahim) kao talaca, zatim u njihovom najgrubljem zlostavljanju, ranjavanju i ubistvu vatrenim oružjem. Leševi četvorice civila bačeni su pored regionalnog puta Uroševac/Ferizaj-Priština/Prishtinë, u selu Babuš/Babush. Prilikom ovog napada opljačkana je i uništena imovina porodice Nuhaj, što nije bilo opravdano vojinim potrebama.
Optuženom Krstiću je u izrečenu kaznu uračunato vreme provedeno u pritvoru od 12. aprila 2019. godine, a posebnim rešenjem ova mera je produžena do pravosnažnosti presude.
Drugooptuženi Destan Shabanaj je oglašen krivim za izvršenje krivičnog dela ratni zločin protiv civilnog stanovništva iz člana 142 KZ SFRJ, koji je svojim radnjama prekršio i pravila međunarodnog humanitarnog prava prema civilnima, član 130, četvrte Ženevske konvencije u vezi sa članom 33 Dodatnog protokola na pomenute konvencije; zajedničkog člana 3 Ženevskih konvencija od 12. avgusta 1949. godine; kao i članova 4(a), 8, i 13, Drugog dodatnog protokola. On je za vreme oružanog sukoba na Kosovu, 1. aprila 1999. godine, u svojstvu policijskog inspektora, naoružan automatskom puškom, u nameri ponižavajućeg i nehumanog tretmana ubijenih civila a u cilju prikrivanja dokaza, naredio sahranjivanje četvorice članova porodice Nuhaj (Osman, Bajram, Agron i Brahim), kao i posmrtne ostatke ubijenog Ismeta Ramadani[2]. Postupajući po naredbi pretpostavljenih, naredio je da se tela pomenutih žrtava kamionom marke FAP zelene boje, dovezu iz mrtvačnice prištinske bolnice i bez obavljene obdukcije sahrane na muslimansko groblje u Uroševcu/Ferizaj. Po njegovom naređenju, eskavatorom je otvorena grobnica veličine 2 do 3 m dužine i dubine 80 cm, u koju su bačena tela žrtava bez dostojnosti i uvažavanja tradicionalnih verskih obreda, obeležavanja da se na tom mestu nalazi grobnica, kao ni bez navođenja identiteta sahranjih lica.
I optuženom Shabanaju je u izrečenu kaznu uračunato vreme provedeno u pritvoru od 14. juna 2019. godine. Posebnim rešenjem produžena mu je mera pritvora do pravosnažnosti presude.
Fond za humanitarno pravo Kosovo (FHPK) smatra neophodnim da naglasi da pretresno veće Specijalnog odeljenja Osnovnog suda u Prištini/Prishtinë, nakon objavljivanja presude i izricanja kazni optuženima (izreka presude), nije iznelo bilo kakvo obrazloženje svoje odluke. Ostali su nepoznati razlozi, a u prvom redu dokazi, kojima se sud rukovodilo prilikom donošenja odluke o kaznama dvojici optuženih.
Izostanak obrazloženja odluke o kažnjavanju suprotan je članu 366 stav 2 ZKPRK. Ovaj član, pored ostalog, predviđa da sudija pojedinac ili predsednik sudskog veća, nakon javnog čitanja izreke presude, saopšte ukratko razloge presude, odnosno dokaze na kojima su zasnovali svoju odluku. Takođe, neophodno je da ovom prilikom navedu i otežavajuće i olakšavajuće okolnosti koje su uticale na odluku da se optuženi oglase krivim i kazne dugoročnim kaznama zatvora. Zakonik o krivičnom postupku predviđa da pismeno obrazložena presuda, koja sledi nakon njenog javnog saopštavanja, mora da bude podudarna sa javno objavljenom presudom, što samo dodatno pojačava obavezu suda da uz izreku presude iznese i rezimirano obrazloženje.
Prema stavu FHPK sud je bio u obavezi da prilikom objavljivanja presude svoju odluku ukratko obrazloži, posebno imajući u vidu da je optuženom Krstiću izrečena kazna zatvora koja, prema krivičnom zakonu koji je bio na snazi u vreme izvršenja krivičnog dela kojim se optuženi tereti, je blizu opštem maksimumu od petnaest (15) godina predviđenom prema KZ SFRJ za sva krivična dela[3] (u kojima nije bila predviđena maksimalna kazna zatvora). Pomenutim zakonom, za krivično delo kojim je optuženi Krstić oglašen krivim, bila je predviđena kazna zatvora od pet (5) godina ili smrtna kazna [ova kazna je mogla biti zamenjena kaznom zatvora od dvadeset (20) godina]. Smrtna kazna je ukinuta uredbom UNMIK-a 24/1999 od 12. decembra 1999. godine, ali je ostala pomenuta zamena od dvadeset (20) godina.
Dokazi predstavljaju centralni deo svakog sudskog procesa ove vrste. Ono što su posmatrači FHPK mogli da zapaze u odnosu na izvedene dokaze tokom glavnog pretresa u predmetu Tužilac protiv Zlatana Krstića i Destana Shabanaj je da su svedoci tužilaštva identifikovali prisustvo dvojice optuženih na mestima gde su kritičnih dana zločini počinjeni. U vezi sa tim, sud je u izreci presude konstatovao da je prvooptuženi Krstić kritične večeri delovao u saizvršilaštvu sa drugim počiniocima prilikom napada na porodicu Nuhaj u njihovoj porodičnoj kući, zastrašujući članove ove porodice, proterujući petnaestoro (15) njenih članova iz kuće, uništavajući njihovu imovinu, kao i kidnapujući četvoricu (4) članova ove porodice, koji su kasnije pronađeni mrtvi. Žrtve su po naredbi drugooptuženog Shabanaja, koji je postupao po naredbama svojih pretpostavljenih, sahranjene na nedostojan način, bez poštovanja verskih obreda, bez postavljanja obeležja da se na tom mestu nalazi grobnica, kao i bez navođenja identiteta sahranjenih.
Prema dokazima izvedenim u toku glavnog pretresa, prisustvo na mestu događaja drugoptuženog Shabanaja i njegove radnje potvrdili su svedoci koji su učestvovali u sahranjivanju pet (5) leševa pronađenih početkom aprila meseca 1999. godine pored regionalnog puta u selu Babuš/Babush, opština Uroševac/Ferizaj. Oni su potvrdili da su postupali po njegovim naredbama, da su tela sahranjena, odnosno nabacana u jednu grobnicu, kao i da mesto gde je obavljena sahrana ni na koji način nije obeleženo kao grobnica.
Prema iskazima pojedinih svedoka, optuženi Shabanaj je nakon oružanog sukoba pomogao porodicama žrtava u pronalaženju grobnice, što se može oceniti kao olakšavajuća okolnost. Na drugoj strani, za ocenu njegove odgovornosti sud je trebao da ima u vidu da je on kritičnog dana, kao službeno lice po čijim naredbama je organizovano sahranjivanje pet (5) žrtava, mogao da utiče da se ukop organizuje uz poštovanje dostojanstva pokojnika, kao i da se mesto grobnice obeleži. Ovo međutim može biti potvrđeno samo nakon uvida u pismenu presudu u ovom predmetu.
Povodom napada srpskih oružanih snaga na porodicu Nuhaj iz sela Gornje Nerodimlje/Nerodime e Epërme, opština Uroševac/Ferizaj, za vreme oružanog sukoba na Kosovu, u večernjim časovima 26. marta 1999. godine, kojom prilikom su četvorica članova porodice Nuhiu ubijeni, Kancelarija STRK je u predmetu Tužilac protiv Zlatana Krstića i Destana Shabanaj krivični postupak prvo pokrenula protiv optuženog Krstića. Ubrzo je pokrenut krivični postupak i protiv drugooptuženog Shabanaja da je u svojstvu pripadnika srpske policije i u saučesništvu sa drugim licima, 1. aprila 1999. godine organizovao postupak sahranjivanja članova porodice Nuhaj, kao i tela Ismeta Ramadani iz Uroševca/Ferizaj.
U odnosu na optužene, dana 30. decembra 2019. godine podignuta je jedinstvena optužnica, sa odvojenim optužbama kojima su precizirane radnje optuženih. Glavni pretres po ocenjenoj optužnici otvoren je 2. jula 2020. godine. Pretresno veće je toku pretresa (sa sednicom prvog saslušanja) zasedalo dvadeset (20) dana, u toku kojih je saslušano osamnaest (18) svedoka predloženih od strane tužilaštva. Tužilaštvo je na kraju pretresa odustalo od saslušanja pojedinih predloženih svedoka zbog otežanosti njihovog saslušanja pred većem. Isto je postupila i odbrana optuženih, odustajući od saslušanja par predloženih svedoka pred pretresnim većem.
Optuženi su svedočili pred većem. Oni su podržali završne argumente svoje odbrane. Izneli su i svoje završne reči, osporavajući učešće u izvršenju krivičnih dela kojim se terete.
Presuda Specijalnog odeljenja Osnovnog suda u Prištini/Prishtinë objavljena 23. marta 2021. godine nije konačna.
[1] Članovi pretresnog veća do kraja 2021. godine: sudije Valbona Musliu Selimaj i Valon Kurtaj. Na zasedanju veća održanom 27. januara 2021. godine sudiju Kurtaj zamenio je sudija Lutfi Shala.
[2] Pokojni Ramadani je tih dana nestao u Uroševcu/Ferizaj.
[3] Član 38 KZ SFRJ.
